پژوهش های ادبی و بلاغی; پژوهش; ادبیات; بلاغت;

شگردهای طنزساز در اسرارنامه

نوع مقاله : تحلیلی و انتقادی

نویسندگان

1 عضوهیات علمی دانشگاه پیام نور

2 کارشناس ارشد

چکیده

چکیده
عطّار از جمله شاعرانی است که طنز را دستمایۀ انتقادهای سیاسی و نابرابری‏های اجتماعی عصر خویش قرارداده است. اوبرای بیان بسیاری از بی عدالتی‏ها و بی رسمی‏های اجتماع آن روز از زبان اشخاص تمثیل، نگاه نقادانه را با لحن طنزی می آمیزد.طنز یکی از شیوه های کلام است که هدف آن اصلاح و تزکیه است. شاعر یا نویسنده با هدف تعلیم و اصلاح دست به آفرینش طنز می‏زند و در این راه از شگرد‏های گوناگونی برای بیان مقاصد خود سود می‏جوید. از جمله عوامل طنزآفرین در اسرارنامه عبارتند از: خلق موقعیت‏های طنز‏آفرین، حضور شخصیت‏های دیوانه وساده لوح، ترکیب‏های زبانی، استدلال اشتباه از مقدمات، پاسخ غیرمنتظره (جواب هنری)، تشبیه به حیوانات،خراب کردن سمبل ها، پارادوکس(متناقض‏نما) و... . مطالعۀ شیوه های طنز در اسرارنامه نشان می دهد که عطار از انواع هنجارگریزی های زبانی و معنایی در متن سود جسته تا در خواننده ایجاد شگفتی وآشنایی زدایی کند. در بیشتر حکایت های اسرارنامه آفرینش طنز حاصل شگفتی سازی درگفت وشنود دو طرفه است وکردار کمتر دیده می شود. حکایت پردازی از شیوه های پرکاربرد برای استدلال در متون تعلیمی وعرفانی است عطار از طریق این تمثیل ها سیر حوادث وگفت وگوها را به اقتضای شخصیت ها در زمینه ای متناسب با اندیشه ومقصود خود به پیش می برد ، جهل وخرافه تودۀ مردم را به ریشخند می گیرد و به انتقاد ازعوام فریبی و ریاکاری طبقۀ حاکم می پردازد. در این نوشتار قصد داریم به بررسی شگردهای طنزآفرینی در اسرار نامه بپردازیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Humor Tips in Attar’s Asrarnameh

نویسندگان [English]

  • parvin tajbakhsh 1
  • Ameneh Sadegh 2
چکیده [English]

Abstract
Attar is one of the poets that used humor to criticize politics and Social inequality in his era. He used allegory and critical reviews to describe the injustice and social informality. Humor is one of the form of speaking in which aims to refine and purify. The poet or the writer creates humor in order to refine in various ways. Creating humorous conditions, Crazy and simple-minded characters, lingual combinations, invalid argument of introduction, unexpected answer, similarity to animals, destroying Symbols, paradoxes and … are among humorous factors in Asrarnameh. Studying humorous styles in Asrarnameh show that Attar has used various linguistic and semantic deviations in text in order to surprise and defamiliarize reader. In most stories of Asrarnameh, creation of humor tips is come from a mutual dialogue and less action is seen. Narrativization is one of the most common methods of reasoning in Educational and mystical texts which Attar gets help from to describe stories according to characteristics and goals, mocking public ignorance and superstitions and criticize demagogic and hypocritical behavior of the government. Here we study the humor tips in Asrarnameh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Attar
  • Asrarnameh
  • allegory
  • humor methods
1-آرین پور، یحیی، (1356)، از صبا تا نیما ، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی کتاب‏های جیبی. 
2-احمدی، بابک،(1391)،چهارگزارش ازتذکره الاولیاء،چاپ پنجم،تهران: نشر مرکز.
3-اخوت، احمد،(1371)،نشانه شناسی مطایبه،چاپ اول،تهران،نشرفردا. 
4- اشرف‏زاده، رضا، (1370)، فرهنگ نوادر لغات و ترکیبات و تعبیرات آثارعطار  نیشابوری، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.  
5- .......................،(1373)،تجلی رمزوروایت درشعرعطار نیشابوری ،چاپ اول،تهران: اساطیر.
6- اصلانی، محمدرضا، (1390)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.
7- انوشه، حسن، (1376)، فرهنگنامۀ ادبی فارسی،چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،سازمان چاپ وانتشارات .
8- برگستون، هانری لویی، (1379)، خنده،ترجمۀعباس میرباقری، تهران: شباویز.
9- پلارد، آرتور، (1383طنز، ترجمۀ سعید سعیدپور، چاپ سوم، تهران: مرکز.
10- پورجوادی، نصرالله، (1371)، « حکمت دیوانگان در مثنوی‏های عطار »، مجلۀ نشردانش، شماره 73 ،ص 2-16.
11- پورنامداریان، تقی، (1375)، رمز و داستان‏های رمزی در ادب فارسی، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
12- ...........................، (1380) ، در سایۀ آفتاب ،چاپ اول ، تهران: سخن.
13- حرّی، ابوالفضل، (1387)، درباره طنز، تهران: سورۀ مهر.
14- حلبی، علی اصغر، (1365)، مقدمه‏ای برطنز و شوخ‏طبعی در ایران، چاپ دوم، پیک ترجمه ونشر.
15- خرمشاهی، بهاالدین، (1366) ، حافظ نامه، بخش اول ، تهران: علمی وفرهنگی وسروش.
16-داد، سیما،( 1382) ، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ اول، تهران : مروارید.
17- دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامه دهخدا، چاپ دوم از دورۀ جدید تهران: موسسۀ لغت نامه دهخدا.
  18- رادفر، ابوالقاسم،(1388)، زبان، صور واسباب ایجاد طنز، فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی وغنایی زبان وادب فارسی شمارۀ 1.
19-رضوانیان ، قدسیه (1389 ) ساختار داستانی حکایت های عرفانی ، تهران: سخن.
20-ریتر،هلموت،(1377)، دریای جان،ترجمۀدکترعباس زریاب خویی ودکتر مهرآفاق بایبوردی، تهران: الهدی. 
 21- زرین کوب ، عبدالحسین، (1368)، نقش برآب ، تهران: معین .
22- سلیمانی، محسن،(1391)، اسرار و ابزارطنزنویسی، چاپ اول، تهران، سورۀ مهر.
23- شفیعی کدکنی، محمدرضا ،(1366)، شاعر آیینه ها ، تهران : آگاه .
24- ........................................،(1368) ،موسیقی شعر، تهران : آگاه .
25-.....................................، (1391) ، رستاخیز کلمات ، تهران : سخن .
26- شمیسا، سیروس، (1392 بیان، چاپ دوم ، تهران: میترا . 
27-صنعتی نیا، فاطمه ، (1381 )، مآخذ قصه ها وتمثیلات مثنوی های عطّار نیشابوری ، تهران : زوّار.
28- عطّار نیشابوی، فریدالدین محمد،(1388)، اسرارنامه، به تصحیح دکتر محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
29- ......................................... ، (1380)، مصیبت‏نامه، به اهتمام دکترنورانی وصال، چاپ پنجم، تهران: انتشارات زوّار.
30-غلامرضایی، محمد،(1388)، سبک شناسی نثرهای صوفیانه از قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم، تهران: دانشگاه شهیدبهشتی .
31- فتوحی، محمود ،( 1386بلاغت تصویر ، تهران: سخن.
32- ..................،( 1391)، سبک شناسی نظریه ها،رویکردها وروش ها ، تهران: سخن.
33- فورستر، ادوارد مورگان، (1394)، جنبه‏های رمان، ترجمۀ ابراهیم یونسی، تهران: نگاه.
34-کاظمی فر، معین(1392) ، «کارکرد سیاسی اجتماعی دیوانگان دانا برپایۀ حکایات مثنوی های عطار» ، نشریۀ ادب پژوهی دانشگاه گیلان، دورۀ هفتم ، شمارۀ24، ص 83- 104 .
35- کریچلی، سیمون،(1384)، در باب طنز، ترجمۀ سهیل سُمّی، تهران : ققنوس . 
36- مشرف، مریم ،(1389) ، جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران ، تهران : سخن .
37- موریل، جان،(1393)، فلسفۀ طنز، ترجمۀ محمود فرجامی/ دانیال جعفری، چاپ دوم، تهران: نی.
38- موکه، داگلاس کالین،( 1389)،آیرونی، ترجمۀ حسن افشار، تهران : مرکز.
39- میرصادقی، میمنت، (1376)، واژه‏نامه‏ی هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.
پی نوشت
1- مسجد از مناره برتر بردن: یعنی برای امری کوچک، چیزی بزرگتر را فدا کردن. (عطار نیشابوری،1388: 405) .
2- بروت زدن : تحقیرکردن ولاف از غرور زدن .(اشرف زاده،1370 :95) .
3- دوغ در کواره کردن: وعده محال دادن. دوغ در کواره یافتن: کار بیهوده کردن. کواره بافتن: سعی باطل کردن .(عطار،1388 :406).
4- سبد در آب داشتن: کنایه از انتظار امر بی فایده بردن است.(اشرف زاده،1370 :377) .
5- کالوی قرابه : بدنۀ شیشه‏ای است که حجّامان با آن خون می‏گیرند.( اشرف زاده،1370 :523)