پژوهش های ادبی و بلاغی; پژوهش; ادبیات; بلاغت;

ریخت شناسی قصه های ایرانی با تمرکز بر نقش زن و قصه های آذربایجان

نوع مقاله : تحقیقات بنیادی یا نظری

نویسندگان

1 دایره المعارف بزرگ اسلامی

2 استادیار بخش تاریخ دانشگاه شیراز رییس کتابخانه ملی شیراز

چکیده

در سال 1920ویلادیمیر پراپ با عرضه‌ی نظریه‌ی ریخت‌شناسی باب جدیدی را به روی قصه‌پژوهان سراسر جهان گشود. نگاه او به ساختار قصه‌ها امکان مطالعه‌ی آن‌ها را به شیوه‌ای علمی و کاربردی به پژوهشگران می‌داد. در این شیوه پژوهشگر با مطالعه‌ی ساختار قصه به الگوهای مشخصی دست می‌یابد که در همه‌ی قصه‌ها یکسان است. این الگوها وجود نظامی سازمانی را نشان می‌دهد. این نظام از اجزای مشخصی تشکیل می‌شود که شامل شخصیت‌های قصه، نوع ورود ایشان به قصه و کارکردهایشان در طول قصه است. نظام مذکور در همه‌ی قصه‌ها تکرار می‌شود اما نکته‌ی قابل توجه در این مورد چگونگی به کارگیری عناصر دنیای واقعی در این قالب و سازمان توسط راویان قصه‌هاست. برای مثال، قهرمان در همه‌ی قصه‌ها وجود دارد، ولی این‌که او چه کسی باشد و چه بکند نشان‌دهنده‌ی نوع نگاه راوی و جامعه‌ایست که او به آن تعلق دارد.
هدف این مقاله ریخت‌شناسی قصه‌های ایرانی است. قصه‌های انتخاب شده به عنوان نمونه‌ی آماری این مقاله از قصه‌های روایت شده در منطقه‌ی آذربایجان است که شامل استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، زنجان و اردبیل است. این نمونه‌ی آماری شامل صد قصه‌ی غیر تکراری است که به شکل تصادفی انتخاب شده‌است. با بررسی ساختار این قصه و چگونگی پردازش شخصیت زن در قصه‌ها می‌توان به الگویی از نقش او در جامعه دست یافت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Morphological Study of Iranian Folktales Considering Woman's Role an Azeri Folktales

چکیده [English]

In 1920 Vladimir Prop published the theory of morphology by which he helped the tale researchers around the world. This theory offered practical and scientific ways for researchers to study folktales. In this way, the researchers studying folktales find specific patterns that are the same in all tales. These patterns show how organized are the folktales. Each tale consists of parts such as characters, the way they enter the tale and their practice. This organization is repeated in all the tales. But the remarkable point is how the narrator uses the real world’s elements this organized, telling these stories. For instance there is a hero in all tales, but the point that who the hero is and what he or she does depends on the look of the narrator and the society to which he or she belongs.
The aim of this article is to study tales in a morphological manner. The tales that are chosen to be studied for this article were told in 4 different counties of Iran including Eastern Azerbaijan, Western Azerbaijan Ardebil and Zandjan. One hundred tales were chosen randomly. Studying the structure of folktales and the way women are illustrated in these tales, patterns will be found that can be used to find out the role of them in the society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Folktales
  • morphology
  • Vladimir Prop
  • woman
  • Azerbaijan
آذرافشار، احمد (1370). افسانه­های آذربایجان. تهران: انتشارات ابجد.
بهرنگی، صمد؛ دهقانی، بهروز (1348). افسانه­های آذربایجان. چاپ دوم. بی جا: انتشارات نیل.
پراپ، ویلادیمیر (1368). ریخت­شناسی قصه. مترجم کاشیگر. بی­جا: نشر روز.
جعفریان، رسول (1378). قصه­خوانان در تاریخ اسلام و ایران. تهران: انتشارات دلیل.
خدیش، پگاه (1387). ریخت­شناسی افسانه­های جادویی. چاپ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
خلعتبری لیماکی، مصطفی. (1385). «گسترۀ فرهنگ عامه». نجوای فرهنگ. سال اول. شمارۀ اول. صص 23-17.
داریان، حسین (1363). گنجینه­های ادب آذربایجان. تهران: انتشارات الهام.
سفیدگر شهانقی، حمید (1378). «فرهنگ عناصر افسانه­های آذربایجان». پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ علوم کتابداری و اطلاع­رسانی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات.
علی­اکبرزاده، سیروس؛ سپهرفر، حسن (1387). ناغیل­لار. چاپ اول. ارومیه: انتشارات دنیای کتاب واژۀ ارومیه.
کوهی، جعفر (1385). افسانه­های دیار شهریار. چاپ اول. تهران: پژوهشکدۀ مردم­شناسی.
مارتسلف، اولریش (1371). طبقه­بندی قصه­های ایرانی. چاپ اول. کیکاووس جهانداری. تهران: انتشارات سروش.
مناجاتی، ایرج؛ موحدی، سعید و نادری، افشین (1373). «قصه­های استان زنجان». زنجان: پژوهش­های مردم­شناسی میراث فرهنگی استان زنجان.
میرصادقی، جمال (1376). ادبیات داستانی. تهران: سخن.
ـــــــــ (بی تا). ادبیات داستانی، قصه، داستان کوتاه، رمان. تهران: مؤسسه فرهنگی ماهور.
Shipley, J. (1970). Dictionary of World Literary Terms. Boston: The Writer Inc.  Jason, H. (2000). Type and Genre. Helsinki: Academia, Scientarium Fennica.