پژوهش های ادبی و بلاغی; پژوهش; ادبیات; بلاغت;

نگاهی آماری و تحلیلی به دلایل ایجاد و محورهای پارادوکس (متناقض نما) در دیوان حافظ

نوع مقاله : تحلیلی و انتقادی

نویسندگان

1 دانشگاه تبریز

2 اموزش و پرورش

چکیده

«حافظ تمام هنرش در اسلوب است و در مرکز اسلوب حافظ، نوعی بیان نقیضـی و پارادوکسـی وجـود دارد. ساختار شعر حافظ در تحلیل نهایی، یک ساختار متضاد و متناقض‌نما (پارادوکس) است. مفاهیم متضاد در جامة لغات و ترکیبات و عبارات متضاد رخ می‌نماید. استراتژی او برای بیان این رفتار ذهنی و زبانی، عمدتاً طنز و ایهام است. با بررسی دلایل و عوامل ایجاد پارادوکس می‌توان به این نتیجه رسید که دلایل ذیل سبب ایجاد پارادوکس در دیوان حافظ است: 1. توصیف انسان در مقام برزخی یا ارادة معطوف به آزادی 2. نهادهای اجتماعی، سیاسی و دینی(شامل: سیاسیون، متشرعان، اهل تصوف) 3. بوطیقای بلاغی ویژة حافظ 4. عشق. در پژوهش حاضر بعد از تعریف مختصری از پارادوکس، به دلایل ایجاد پارادوکس و محورهای آن در دیوان حافظ پرداخته و در پایان تعداد 225 مورد از ابیات معرفی یا تشریح شده است. مطالعة حاضر با ذکر نمونه‌هایی نشان داده است که توجه به پارادوکس می‌تواند نقش بسیار مهمی در تصحیح دیوان حافظ داشته باشد.»

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Statistical and analytical analysis to reasons of creation and axes of paradox in hifiz poems

نویسندگان [English]

  • hossein rasoolzade 1
  • manizheh ghorbanzadeh 2
چکیده [English]

All art of the Hafiz is in his style. in the style of Hafez, there is kind of controversial expression and paradox. The structure of his poems in the final analysis, is a contradictory structure and paradoxical. Contrasting concepts and combinations takes place of words and phrases in the opposite. A strategy to express the mental behavior and language is mainly irony and ambiguity. By examining the reasons and causes of the paradox can be concluded that the following reasons is the cause paradoxes in hafiz poems. 1. Describes the man 2. social and political and religious organization 3. Special rhetoric 4. Love 5. Some other reasons such as pray, fast an atc. In this study, after a brief definition of the paradoxes have discussed in reasons of the paradox in hafiz poems. Paradox has an important role in the correction of his poems that we try to show its effect by clear exampls.

کلیدواژه‌ها [English]

  • paradox
  • hafiz
  • social and political reasons
  • mysticism
  • rhetoric
ابتهاج، امیرهوشنگ (1385). حافظ به سعی سایه. تهران: نشر کارنامه.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1381). چهار سخنگوی وجدان ایران. تهران: انتشارات قطره.
برج­ساز، غفار (بهار 1388). «چیستان؛ نخستین تجلّی­گاه پارادوکسی در شعر فارسی». فصلنامة زبان و ادب فارسی. شمارة 39.
پورجوادی، نصرالله (1381). دو مجدّد «پژوهش­هایی دربارة محمد غزالی و فخر رازی». تهران: مرکز نشر دانشگاهی
پورنامداریان، تقی (1383). گمشدة لب دریا. تهران: نشر سخن.
جاوید، هاشم (1377). حافظ جاوید. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
حافظ، شمس­الدین محمد (1359). دیوان حافظ. به تصحیح و توضیح دکتر خانلری. تهران: انتشارات خوارزمی.
حافظ، شمس­الدین محمد (1348). دیوان کهنة حافظ. به اهتمام ایرج افشار. تهران: انتشارات فرهنگ ایران زمین.
حدیدی، خلیل؛ موسی­زاده، محمّدعلی (بهار 1390). «جلوه­های خردستیزی در دیوان حافظ». نشریة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز. سال 54. صص 88- 53.
خاقانی، افضل­الدین بدیل (1384). دیوان خاقانی. به تصحیح ضیاء­الدین سجّادی. تهران: انتشارات زوّار.
خرّمشاهی، بهاء­الدین (1380). ذهن و زبان حافظ. تهران: انتشارات ناهید.
خرّمشاهی، بهاء­الدین (1382). حافظ­نامه. دو جلدی. تهران: علمی و فرهنگی.
خواجه نظام­الملک، حسن (1364). سیاست­نامه. به تصحیح جعفر شعار. تهران: انتشارات امیرکبیر.
چناری، عبدالامیر (1376). متناقض­نمایی در ادبیات فارسی. تهران: فرزان روز.
داد، سیما (1371). فرهنگ‌ اصطلاحات ‌ادبی. تهران: انتشارات‌ مروارید.
درگاهی، محمود (1382). «بنیان­های تفکر حافظ». مجلة کاوشنامه. سال دهم. شماره 18. صص 242- 225.
ذاکانی، عبید (بی­تا). کلیات عبید زاکانی. مطابق نسخة عباس اقبال «به شرح پرویز اتابکی». تهران: انتشارات زوّار.
روح­الامینی، محمود (1368). «بازتاب قشربندی اجتماعی در دیوان حافظ». مجلة نامة علوم اجتماعی. ج اول. شمارة دوم. دانشگاه تهران. صص 208- 191.
زرّین­کوب، عبدالحسین (1377). از کوچة رندان، انتشارات امیرکبیر.
سجادی، سیّد ضیاءالدین (1383). مقدّمه­­ای بر مبانی عرفان و تصوّف. تهران: سمت.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1376). شاعر آینه­ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل). تهران: نشر آگاه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1386). قلندریه در تاریخ (دگردیسی­های یک ایدئولوژی). تهران: نشر سخن.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1386). زمینه­های اجتماعی شعر فارسی. تهران: نشر اختران.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1385). موسیقی شعر. ولی­الله درودیان. تبریز: آیدین.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1374). مفلس کیمیافروش. تهران: نشر سخن.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (مهر 1384). «طنز حافظ». نشریة حافظ. شمارة 19. صص 42-39.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1392). زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: نشر سخن.
شمیسا، سیروس (1378). کلیات سبک­شناسی. تهران: انتشارات فردوس.
طباطبایی، سیّدجواد (1388). تاریخ اندیشة سیاسی در ایران. تهران: انتشارات کویر.
طباطبایی، سیّدجواد (1383). زوال اندیشة سیاسی در ایران «گفتاری دربارة نظریة انحطاط ایران». تهران: نشر کویر.
علوی، پرتو (1369). بانگ جرس. تهران: خوارزمی.
غنی، قاسم (1386). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ. تهران: انتشارات هرمس.
فتوحی، محمود (1379). نقد خیال. تهران: نشر روزگار.
فتوحی، محمود (1386). بلاغت تصویر. تهران: نشر سخن.
قضاعی، قاضی (1361). شرح فارسی شهاب الاخبار. تصحیح سیّدجلال­الدین حسینی ارموی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کادن، جی. ای. (1380). فرهنگ ادبیات و نقد. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ اول. تهـران: انتشارات شادگان.
کزّازی‌، میرجلال‌الدین (1372). ‌رؤیا، حماسه‌، اسطوره‌. تهران: نشر مرکز.
مرتضوی، منوچهر (1384). مکتب حافظ «مقدمه­ای بر حافظ­شناسی». تبریز: نشر ستوده.
یوسفی، غلامحسین (1372). دیداری با اهل قلم. جلد 1. تهران: انتشارات علمی.
 M. H. Abrams (1971). A Glossary of Literary Terms. Rinehart and winston Inc: NewYoRk.