پژوهش های ادبی و بلاغی; پژوهش; ادبیات; بلاغت;

ساختارشکنی و نامحدودسازی در اشعار حافظ

نوع مقاله : تحقیقات بنیادی یا نظری

نویسندگان

1 دانشگاه پیام نور

2 عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران. معاونت پژوهشی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی

چکیده

حافظ شیرازی شاعر کمال‌گریی است که جنبه فعّال بی-نهایت وجود و اندیشه‌اش، محدودیّت موجود در ساختار کلمات، مفاهیم، مضامین، تصاویر و قالب شعر را برنتافت. از این‌رو، او برای جاری ساختن محتوای ذهنیِ گسترده و بی-کرانه‌ خود در ساختمان شعر، در پی طرّاحی بستر مناسبی بود که قابلیّت و گنجایش پذیرش این حجم نامحدود را داشته باشد.
حافظ با ساختارشکنی در ساختمان شعر و غزل، فضای دیوان اشعارش را نامحدود ساخت و با قطع وابستگی ناگزیر میان ابیات غزل، ساختمان هر بیت را تکامل بخشید. او در طرّاحی ساختاری جدید، با ایجاد پیوند میان عناصر درونی شعر، بین ساختار کل (دیوان، غزل) و جزء ( بیت، مصراع، واژه) روابط نامحدودی برقرار ساخت.
در این مقاله، به روابط میان غزل‌ها و ابیات پرداخته شده و انواع ارتباط میان دو مصراع یک بیت که موجب تکامل ساختار آن گشته؛ مانند: علّت و معلول، کنش و واکنش، نقصان و جبران، جمع اضداد و ... مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Deconstruction and unbounding in the poems of Hafiz

نویسنده [English]

  • anahita pourmand 1
چکیده [English]

Hafiz is a poet of perfectionism, and his existence does not bear the limitations of words, concepts, images and the structure of poetry. Therefore, it seems quite natural that he seeks to establish a suitable ground which can take the infinite flow of his grand thoughts from his inner world. The research question is: "What relations are there among the elements of the Hafiz poetry structure? And how do these relations contribute to this structure?"
By deconstructing the framework of poetry and sonnet-production, and by breaking the conventionally inevitable rule that all versicles of a sonnet must have a relation and dependence on each other, Hafiz has unbounded the environment of his Divan and developed the structure of each versicle. In designing the new framework, Hafiz managed to create an unlimited relation between the general structure of his Divan and each tiny detail in a sonnet (versicle, hemistich, word) through building bonds between internal elements of his poems.
In this paper, we have studied the relations among sonnets and versicles, and analyzed the different kinds of connections between the two hemistiches of a versicle which contribute to the development of its structure. Connections such as: "cause and effect", action and reaction" as well as "defect and compensation" or "the collectivity of paradoxes" etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • hafiz
  • poems
  • Deconstruction
  • unbounding
1-     پورنامداریان، تقی.(1388). گمشده لب دریا (تأمّلی در معنی و صورت شعر حافظ). چاپ سوّم. تهران: سخن.
2-     ــــــــــــــــ . (1392). در سایه آفتاب (شعر فارسی و ساخت­شکنی در شعر مولوی). چاپ چهارم. تهران: سخن.
3-     حافظ شیرازی، خواجه شمس­الدّین. (1387). دیوان حافظ. تصحیح محمّد قزوینی و دکتر قاسم غنی. چاپ سوّم. تهران: اسوه.
4-     خرّمشاهی، بهاءالدین. (1372). حافظ­نامه (شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ). چاپ پنجم. تهران: علمی و فرهنگی.
5-     شمیسا، سیروس. (1386). سیر غزل در شعر فارسی. چاپ هفتم. تهران: علم.
6-     ـــــــــــــــــــــــــ . (1388). یادداشت­های حافظ ، تهران: علمی و فرهنگی.
7-     کزّازی، میرجلال­الدّین. (1389). دیر مغان. چاپ دوّم. تهران: قطره.
8-     محبّتی، مهدی. (1380). بدیع نو. تهران: سخن.
9-     مرتضوی، منوچهر. (1384). مکتب حافظ. چاپ چهارم. تبریز: ستوده.