پژوهش های ادبی و بلاغی; پژوهش; ادبیات; بلاغت;

کمان ماه؛ بازکاوی یکی از ابیات مثنوی مولوی « از قزح در پیش مه بستی کمر زآن همی رنجی ز انشق القمر»

نوع مقاله : تحلیلی و انتقادی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه پیامنور

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

«قوس قزح» از زبان و فرهنگ عرب جایگزین آزفنداک و تیراژه در زبان فارسی شد و در معنای رنگین کمان به کار رفت، این ترکیب در طول زمان با اسطوره ها و باورهای عامیانه و مذهبی پیوند خورد و نویسندگان و شاعران عرب زبان و ایرانی آن را در آثارشان به کار بردند. یکی از این نویسندگان مولانای رومی است که در مثنوی معنوی از آن بهره برده است. مثنوی معنوی متنی است عمیق که مولانا با وسعت دید و علم فراگیر آن را خلق کرده است؛ ابیاتی در مثنوی آورده شده اند که هرچند به ظاهر، دریافتی ساده دارند؛ اما برای درک درست معنای مورد نظر و به بیراهه نرفتن، همچنین دست یافتن به شیوه تصویرسازی و ایجاد شگردهای هنری آن نیاز به بررسی جامع به همراه اطلاع از مناسبات علمی و تجربی زمان نویسنده ضروری می نماید. این پژوهش بر آن است ضمن بررسی پیشینه لغوی و باورهای اساطیری، تاریخی و مذهبی منسوب به «قوس قزح»، یکی از ابیات مثنوی مولوی « از قزح در پیش مه بستی کمر زآن همی رنجی ز انشق القمر» را بازخوانی کند و ابهاماتی را که در این بیت در این زمینه مطرح است؛ با دیدگاه انتقادی و نقد شرح شارحان مثنوی بررسی و تحلیل نموده و معنای صحیح بیت مورد نظر به همراه ساختارهای زیبایی شناسانه آن را ارائه نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

moon bow, the induction of one of the poems of Rumi's Masnavi

نویسنده [English]

  • MOSTAFA GORJI 2
چکیده [English]

Abstract
Qous Qazah – a word rooted  in Arabic language and culture – replaced Persian ones of Āzfandāk and Tirājeh, all of which mean rainbow. Over time, this construction has been linked to the myths, and colloquial and religious beliefs, being used by Arab and Iranian writers and poets in their works, one of whom is Mowlānā Rūmi who used it in Masnavi Mánavi. Masnavi Mánavi is a profound text created by Mowlānā with a broad perspective and comprehensive knowledge. Masnavi contains verses which, although they seem to be perceived simply, need to be investigated thoroughly with knowledge of scientific and empirical ties at the time of its writer in order to understand their intended messages accurately and to avoid going astray as well as to achieve related portrayal practices and artistic technique creation. Present research is intended to induce one verse of Masnavi Mowlavi while studying literal background as well as mythical, historical and religious beliefs attributed to Qous Qazah. Additionally this research analyzes ambiguities surrounding this verse with a critical perspective and review of explanations provided by Masnavi expositors in order to present accurate target messages of the verse along with its aesthetic structures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mowlānā's Masnavi
  • Qous Qazah
  • Qazah
  • Crescent
  1. الابجدی، المنجد (1370)، فرهنگ أبجدی، ترجمه استاد رضا مهیار، جورکش، شاپور، تهران، انتشارات اسلام،  چاپ اول
  2. استعلامی، محمد (1375)، شرح مثنوی، تهران، انتشارات زوار، چاپ سوم
  3. أنقروی، رسوخ الدین اسماعیل(1388)، شرح کبیر إنقروی، ترجمۀ دکتر عصمت ستار زاده، تهران، انتشارات نوبهار، چاپ سوم
  4. انوری، دیوان اشعار (1363)، به کوشش سعید نفیسی، انتشارات سکه، پیروز، چاپ سوم
  5. اوحدی اصفحانی (معروف به مراغی)، دیوان اوحدی مراغی (1340)، مؤسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر
  6. البستانی، فؤاد افرام (1377)، منجد الطلاب، ترجمه محمد بندر بیگی، تهران، نشر حر، چاپ اول
  7. بقلی شیرازی، روزبهان (1360)، شرح شطحیات، به تصحیح و مقدمه فرانسوی هنری کربین، تهران، کتابخانه طهوری
  8. بندر بیگی، محمد (1375)، المنجد، تهران، انتشارات ایران، چاپ اول
  9. پرتو، ابوالقاسم (1373)، واژه یاب فرهنگ برابرهای پارسی واژگان بیگانه، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول
  10. تبریزی، محمد حسین بن خلف (1361)، برهان قاطع، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم
  11. جامی، نورالدین عبدالرحمان(1368)، مثنوی هفت اورنگ، به تصحیح و مقدمه آقای مرتضی مردس گیلانی، انتشارات سعدی (سرای اخوان)، چاپ پنجم
  12. جعفری، محمد تقی (1363)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، انتشارات اسلامی، چاپ نهم
  13. خاقانی، دیوان خاقانی شروانی (1316)، به تصحیح، تحشیه و تعلیقات علی عبدالرسولی، شرکت چاپخانه سعادت
  14. دهخدا، علی اکبر (1339)،  فرهنگ دهخدا، ج38 ، تهران، چاپ سیروس
  15. رامپوری، غیاث الدین محمد بن جلال الدین بن شرف الدین (1363)، غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول
  16. زمانی، کریم (1390)، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران،  انتشارات اطلاعات، چاپ هفدهم
  17. زمانی، کریم(1378)، مثنوی معنوی، دفتر ششم، انتشارات اطلاعات، چاپ هفدهم
  18. طباطبایی، سید مصطفی (1361)، فرهنگ  نوین عربی ـ فارسی، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، چاپ ششم
  19. طوسی، محمد بن محمود بن أحمد (1345)، عجایب المخلوقات، به اهتمام دکتر منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب
  20. طهرانی، محمد علی (1373)، فرهنگ کاتوزیان، تهران، انتشارات یلدا، چاپ دوم
  21. الشرتونی اللبنانی، سعید الخوری (1403)، امرد الموارد؛ فی فصح العربیه و الشوارد؛ قم ـ ایران؛ منشورات مکتبه آیه ا... العظمی المرعشی النجفی
  22. فانی، کامران؛ سادات، محمد علی(1389)، دانشنامه دانش کبیر، تهران، مؤسسه علمی ـ فرهنگی دانش گستر
  23. عطار نیشابوری(1392)، دیوان عطار نیشابوری، به سعی و تصحیح مهدی مداینی، مهران افشاری، با همکاری رضا امامی، انتشارات چرخ، تهران، چاپ اول
  24. عمید، حسن (1355)، فرهنگ عمید، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ دهم
  25. کتاب مقدس(عهد عتیق و عهد جدید)(1380)، ترجمه فاضل خان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرتن، انتشارات اساطیر، چاپ اول
  26. الکرمینی، علی بن محمد بن سعید الادیب(1385)، تکمله الاصنام( از قرن ششم)، به کوشش علی رواقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تهران، چاپ اول
  27. محمد پادشاه (1336)، فرهنگ آنندراج، تهران، انتشارات کتابخانه خیام
  28. مهیار، رضا(13701)، فرهنگ أبجدی عربی ـ فارسی، [ مؤلف فوأد افرام البستانی]، ناشر اسلامی، تهران
  29.  مولوی، جلال الدین محمد بلخی (1363)، کلیات شمس یا دیوان کبیر، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران
  30. مولوی، جلال الدین محمد بلخی، (1378)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، انتشارات ققنوس، تهران، چاپ سوم
  31. نحوی، سید محمد(1368)، فرهنگ وام واژه های عربی ، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ اول
  32. نفیسی، علی اکبر (2535)، فرهنگ نفیسی، تهران، انتشارات کتابفروشی خیام
  33. نیکلسون، ا. رینولد(1381)، مثنوی معنوی جلال الدین رومی، تهران ، انتشارات سعاد، چاپ اول
  34. یاحقی، محمد جعفر(1369)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی ، تهران، انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و سروش، چاپ اول