پژوهش های ادبی و بلاغی; پژوهش; ادبیات; بلاغت;

بررسی زبانی و دستوری پیشوندها و پسوندها در تاریخ بیهقی

نوع مقاله : گردآوری و مروری

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علی آباد کتول, دانشگاه آزاد اسلامی،علی آباد کتول ، ایران.

2 دانش اموخته ی کارشناسی ارشد رشته ی زبان و ادبیات فارسی ، واحد علی آباد کتول ، دانشگاه آزاد اسلامی ، علی آباد کتول ، ایران.

چکیده

ابوالفضل بیهقی صاحب اثر ارزشمند تاریخ مسعودی علاوه بر وظیفه‌ی دبیری و تاریخ‏نویسی، فنون ادبی و دستوری را نیز در اثر سترگ خود رعایت نموده و در کنار آن به واژه‏سازی و توسعه ی زبان پرداخته است. در این راستا «وندها» نقش بسیار مهمی در ساخت ترکیبات واژگانی و زبانی تاریخ بیهقی ایفا می‏کنند. وندها این قابلیّت و کارایی را در زبان فارسی دارند که با قرار گرفتن در کنار کلمات دیگر، واژگانی نو بیافرینند و با همین استقرار جزیی خود در کنار دیگرواژگان، برخی توضیحات اضافی را از زبان حذف کرده‏ ، موجب ایجاز و رسایی سخن شوند و به قدرت و جاذبه ی زبان ادبی بیفزایند. «وندها» اجزای کوچکی از زبان اند که هر چند به تنهایی معنا و مفهوم مشخّصی ندارند، امّا با قدرتی که در آن‏ها نهفته است می‏توانند برای ابلاغ دورترین معانی و دست‏نایافتنی‏ترین افکار، واژه‏هایی بدیع خلق کنند. بررسی وشناخت این اجزای نافذ در آثار ادبی کهن و آشنایی با نحوه ی پیوند آن‏ها با کلمات می‏تواند الگویی برای ساخت واژه‏های تازه در زبان توانمند فارسی باشد. ابوالفضل بیهقی یکی از نثرنویسان بزرگ زبان فارسی است که به خوبی به اهمّیّت نقش این اجزا در سخن و زبان پی برده و به یاری آن ها با خلق ترکیب ها و تعبیرهای تازه تحوّلی شگرف در سبک نویسندگی دوره ی خراسانی و حتّا پس از آن پدید آورده و سبک نوشتاری ویژه ای از خود به یادگار گذاشته است .
واژه‏های کلیدی:زبان، دستور زبان فارسی، پیشوند، پسوند ،تاریخ بیهقی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The prefixes and extensions of the role-playing and meaningful creations in Beijha's eyes

نویسندگان [English]

  • malihe mahdavi 1
  • zahra afsari 2
1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علی آباد کتول, دانشگاه آزاد اسلامی،علی آباد کتول ، ایران.
2 دانش اموخته ی کارشناسی ارشد رشته ی زبان و ادبیات فارسی ، واحد علی آباد کتول ، دانشگاه آزاد اسلامی ، علی آباد کتول ، ایران.
چکیده [English]

Abolfazl Beihaqy, the holder of valuable work titled “Masoudi's History/ Tariq Masoudi” beside his task on teaching and history- writing, has observed literary and grammatical techniques in his great work and beside it considered to wording and language developing. In this respect, “affixes” play most important role in constructing lexical and lingual compounds of Beihaqy's History. Affixes have these capability and efficiency in Persian Language to place along with other words and create new vocabularies and by such partial establishment beside other vocabularies, remove some additional descriptions from language, lead to brevity and speech distinctness and add to literary language power and attractions. “Affixes” are small components of language that although they have not a certain and clear concept and meaning, they can create novel words for announcing furthest meanings and most unexpected thought. One model can be examining and identifying these influent components in ancient literary works and familiarity with the way of their linkage to words for making novel words in Persian mighty language …
Abolfaz Beihaqi is one of great contemporary prose- writers that finds well the important role of this components in speech and language and creates by their helping and by creating compounds and new interpretations a wondrous evolution in writing style of Khorasani era and even and subsequent eras and have remained special writing style.
Keywords: Language, Persian grammar, Prefix, suffix, Beihaqy's History

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian grammar
  • Prefix
  • suffix
  • Beihaqy's History
  • word making

مراجع

ابوالقاسمی، محسن (1374). ریشه‏شناسی (اتیمولوژی)، تهران: ققنوس.
ابومحبوب، احمد (1376). کالبدشناسی نثر، ترجمه و اقتباس از اثر مارجوری بولتن، تهران: زیتون.
احمدی‏گیوی، حسن (1380). دستور تاریخی فعل. 2 جلدی، تهران: قطره.
ارژنگ، غلامرضا (1387). دستور زبان فارسی امروز. چاپ پنجم. تهران: قطره.
انوری، ‌حسن؛ احمدی‏گیوی، حسن (1384). دستور زبان فارسی(1). ویرایش دوم. چاپ بیست و هفتم. تهران: فاطمی.
------------- (1374). دستور زبان فارسی(2). چاپ دوازدهم، تهران: فاطمی.
بهار، محمدتقی (1370). سبک‏شناسی. تهران: امیرکبیر.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1388). تاریخ بیهقی. به کوشش خلیل خطیب‏رهبر.3 جلد، چاپ سیزدهم، تهران: مهتاب.
----------------- (1383). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‏اکبر فیاض. به اهتمام محمدجعفر یاحقی. چاپ چهارم. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
جهاندیده، سینا (1379). متن در غیاب استعاره: بررسی ابعاد و زیباشناسی تاریخ بیهقی. رشت: چوبک.
‏خانلری، پرویزناتل (1365). تاریخ زبان فارسی. 3 جلد، تهران: نشر نو.
-------------- (1359). دستور زبان فارسی(با تجدید نظر). چاپ چهارم. تهران: توس.
دهخدا، علی‏اکبر (1373). لغت‏نامه، زیر نظر سیدجعفر شهیدی و محمد معین. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رضایی، حدائق و عادل، رفیعی (1395). «بررسی شبکۀ معنایی پسوند مکان‏ساز «-گاه» با رویکردی شناختی»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی زبان‏پژوهی دانشگاه الزهرا(س)، سال هشتم، شمارۀ 18، بهار 1395، صص 123-107.
شریعت، محمدجواد (1384). دستور زبان فارسی. چاپ هشتم. تهران: اساطیر.
شعار، جعفر (1355). پژوهشی در دستور فارسی. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت معلّم.
       صادقی، علی‏اشرف (1370). «شیوه‏ها و امکانات واژه‏سازی در زبان فارسی معاصر (1)». مجلۀ نشر دانش. شمارۀ 64. خرداد و تیر. صص 18-12.
  -----------------(1371). «شیوه‏ها و امکانات واژه‏سازی در زبان فارسی معاصر(4)». مجلّۀ نشر دانش. شمارۀ 69. فروردین و اردیبهشت 1371. صص 25-21.
   ----------------- (1371). «شیوه‏ها و امکانات واژه‏سازی در زبان فارسی معاصر(7)». مجلۀ نشر دانش. شمارۀ 72. مهر و آبان 1371. صص 23-19.
   ------------------ (1372). «شیوه‏ها و امکانات واژه‏سازی در زبان فارسی معاصر(11)». مجلۀ نشر دانش. شمارۀ 77. مرداد و شهریور. صص 25-21.
    ------------------ (1372)، «شیوه‏ها و امکانات واژه‏سازی در زبان فارسی معاصر(12)». مجلۀ نشر دانش، شماره‏های 79 و 80. آذر و دی و بهمن و اسفند 1372. صص 15-12.
صفا، ذبیح‏الله (1372). تاریخ ادبیّات ایران. ‌جلد اوّل. چاپ دهم. تهران: ققنوس.
صمصامی، سیدمحمد (1346). پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی. چاپ اول. اصفهان: مشعل.
عوفی، محمد (1353). جوامع‌الحکایات و لوامع‏الرّوایات. به کوشش امیربانو مصفّا و مظاهر مصفّا. تهران: بی‏جا.
فرشیدورد، خسرو (1389). ترکیب و اشتقاق زبان فارسی. جلد اول. تهران: زوّار.
-------------- (1382). دستور مفصل امروز بر پایۀ زبان‌شناسی جدید. تهران: سخن.
-------------- (1386). فرهنگ پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی: همراه گفتارهایی دربارۀ دستور زبان فارسی. چاپ اول. تهران: زوار.
فروزانفر، بدیع‏الزّمان (1383). تاریخ ادبیّات ایران: بعد از اسلام تا پایان تیموریان. به کوشش عبدالحسین زرین‏کوب. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قریب، عبدالعظیم؛ محمّدتقی بهار ؛ بدیع‏الزمان فروزانفر ؛ سیّدجلال‏الدین همایی؛ غلامرضا رشید یاسمی (1363). دستور زبان فارسی پنج استاد. تهران: کتابفروشی مرکزی.
کزازی، میرجلال‏الدین (1386). نامۀ باستان. چاپ ششم. تهران: سمت.
کشانی، ‌خسرو (1371). اشتقاق پسوندی در زبان فارسی. چاپ اوّل. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کلباسی، ایران (1371). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. چاپ اوّل. تهران: پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
گلی‏زاده، پروین و رضا  گورویی (1391). «تحلیل سبک‏شناسی تاریخ بیهقی بر مبنای ترکیبات اشتقاقی». فصلنامۀ تخصصی سبک‏شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال پنجم. شمارۀ 4 (پیاپی 18). زمستان. صص 292-275.
محتشمی، بهمن (1370). دستور کامل زبان فارسی. تهران: اشراقی.
مشکور، محمدجواد (1349). دستورنامه در صرف و نحو زبان فارسی. تهران: شرق.
معین، محمد (1341). اسم مصدر-حاصل مصدر. چاپ دوم. تهران: ابن‏سینا.
------------ (1360). فرهنگ فارسی. جلد چهارم. تهران: امیرکبیر.
میردیلمی، ضیا (1373). تاریخ کتول: شامل تاریخچه و اسناد تاریخی منطقۀ  علی‏آباد کتول گرگان (استرآباد). چاپ بهمن، فاضل‏آباد کتول: مؤلّف.
ناظمی، حسن (1339). دستور نو یا راهنمای تجزیه و ترکیب جمله‏های فارسی. چاپ پانزدهم. تهران: مؤسّسۀ مطبوعاتی شرق.
نفیسی، سعید (1314). «تتبّعات تاریخی: آثار گمشدۀ ابوالفضل بیهقی(4)». مجلّۀ مهر. سال سوم. شمارۀ 9 (پیاپی 33). بهمن. صص 913-905.
وحیدیان کامیار، تقی (1387). دستور زبان فارسی(1). چاپ یازدهم. تهران: سمت.
همایون‌فرّخ، عبدالرحیم (1364). دستور جامع زبان فارسی(هفت جلد در یک مجلّد). به کوشش رکن‏الدین همایون‌فرّخ. چاپ دوم. تهران: مطبوعات علی‏اکبر علمی.
------------ (1339). دستور جامع زبان فارسی. تهران: مطبوعات علی اکبر علمی.
یاحقی، محمدجعفر (1386). یادنامۀ ابوالفضل بیهقی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
یاحقی، محمدجعفر، مهدی، سیدی (1389). تصحیح تاریخ بیهقی. تهران: سخن.
یوسفی، غلامحسین (1366). دیدار با اهل قلم، 2 جلد. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار