پژوهش های ادبی و بلاغی; پژوهش; ادبیات; بلاغت;

بازتاب جبر و اختیار در کلیله و دمنۀ بهرام‌شاهی

نوع مقاله : پژوهش کاربردی

نویسندگان

1 استادیار-دانشگاه آزاد اسلامی- واحد شوشتر

2 دبیر- آموزش و پرورش

چکیده

چکیده
تبادلات ادبی و فرهنگی میان ملّت‌ها، از دیر‌باز امری رایج و مرسوم بوده است، به‌گونه‌ای که بازتاب بسیاری از گفتارها و اندیشه‌های فلاسفه، شعرا و نویسندگان یک جامعه را می‌توان در جوامع دیگر مشاهده کرد. در این میان تعامل فرهنگی و ادبی دو ملّت ایران و هند، به دلیل داشتن ریشة تمدنی مشترک از قدمت دیرینه‌ای برخوردار بوده است. تأثیر‌پذیری این دو فرهنگ را می‌توان در بررسی برخی از آثار ادبی از جمله کتاب کلیله و دمنه یافت. در این کتاب حیوانات دارای شخصیّت بوده و در عالمی همانند عالم انسانی زندگی می‌کنند. با تأمّل در کتاب مذکور می‌توان دریافت که اعتقاد به مشرب فلسفی جبر در مذهب هندو از یک‌سو و رواج اندیشه‌های جبر‌گرایانة اشاعره در جامعة ایران قرن ششم از سوی دیگر، سبب شده است تا مضمون جبر به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی و کاربردی این کتاب شناخته شود؛ با این وجود در بررسی کتاب کلیله و دمنه با برخی از حکایات و امثال مواجه می‌شویم که هاله‌ای از اختیار بر آن سایه افکنده و بیانگر اندیشه‌های اختیار‌گرایانة نویسنده می‌باشد. این نوشتار سعی در بررسی این موضوع داشته و به تبیین نگرش نویسنده و تفکّرات جبر‌گرایانة وی که در خلال حکایات انعکاس یافته است، می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reflection determinism and the Kalile and Dimne̛hs Bahram Shahi

نویسندگان [English]

  • nahidsadat pezeshki 1
  • fereshteh sajadi 2
1 teacher
2 teacher
چکیده [English]

Abstract
Literary and cultural exchanges between nations have been common and conventional since the past times; thus the reflection of the plenty of the words and thoughts of a society's philosophers, thinkers, and authors can be observed in other societies. Herein, the cultural and literary exchanges between the two nations, Iran and India, possess an aging history which is because of the two nations' common civilization roots. These two cultures' interactions can be best discovered by studying some of the literary works such as Kelile O Demne. This book is one of the Indian ancient culture's successes wherein the animals have been personalized and live in a world like the human world. Considering the forenamed book, it can be found that believing the philosophical principle determinism in Hinduism on one hand, and propagating the thinkers' determinism thoughts in the sixth century's Iranian society on the other hand, has caused the determinism concept to get known as one of the key and operational concepts of this book; nevertheless, studying the Kelile O Demne book, we face some anecdotes and allegories which have been overshadowed by free will and are indicative of the author's free will thoughts. This paper tries to study this question and probe the author's attitude and his determinism thoughts which have been reflected within the anecdotes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kelile O Demne
  • Nasrollah Monshi
  • Determinism and Free Will
  • Sociology in Literature
قرآن کریم. (1375). ترجمۀ بهاء­الدین خرّمشاهی.
آمدی، عبد­الواحد. (1373). غرر­الحکم و درر­الکلم. شرح جمال­الدین محمد خوانساری. تهران: دانشگاه تهران. چاپ چهارم.
پاینده، ابوالقاسم. (1377). نهج­الفصاحة. تهران: کتاب­فروشی اسلامیه.
جعفری تبریزی، محمد تقی. (1347). جبر و اختیار. قم: دار التبلیغ اسلامی.
حسن­زاده آملی، حسن. (1369). خَیرُ الأثَر در ردّ جبر و قدر. تهران: قبله.
حکیمی، محمد­رضا، حکیمی، محمد و حکیمی، علی. (1360). الحیاة. ترجمۀ احمد آرام. جلد اول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
حلبی، علی اکبر. (1373). تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام. تهران: اساطیر.
-------- (1372). تاریخ تمدّن اسلام. تهران: اساطیر.
-------- (1375). تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی. تهران: اساطیر. چاپ چهارم.
حمیدی، محمد محسن، (1386)، پیوند ادب و سیاست، فرهنگ سیاسی به روایت کلیله و دمنه. مجلة اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شمارة 237 و 238، ص 94 – 121.
خاقانی، محمد، (1389)، جبر و اختیار در جهان­بینی حافظ و معرّی، نشریة علمی – پژوهشی زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال چهارم، شمارة دوم (پیاپی 14)، ص1-21.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه. چاپ دوم دورۀ جدید. تهران: انتشارات دانشگاه تهران..
دهقانیان، جواد، (1390)، بررسی کارکرد قدرت و فرهنگ سیاسی در کلیله و دمنه، مجلۀ پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورۀ جدید، سال سوم، شمارۀ اول، ص104- 91.
زمانی، کریم. (1388). میناگر عشق. تهران: نی. چاپ هفتم.
سادات، محمدعلی. (1368). اخلاق اسلامی. تهران: سمت. چاپ ششم.
شیخ الاسلامى، حسین. (1378). ترجمه غررالحکم. قم: انصاریان. چاپ چهارم.
شیخ بوعمران. (1382). مسألة اختیار در تفکّر اسلامی و پاسخ معتزله به آن. ترجمة اسماعیل سعادت. تهران: هرمس.
شیکهر، ایندو. (1341). پنچاتنترا. انتشارات دانشگاه تهران.
صرفی،محمدرضا، (1384)، عناصر فرهنگ عامّه در غزلیات حافظ، مجلة فرهنگ. شمارة 55، ص 165-200.
صفا، ذبیح­الله. (1366). تاریخ ادبیات ایران. جلد اول و دوم. تهران: فردوس. چاپ هفتم.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1384). تفسیر المیزان. جلد چهارم. ترجمۀ فاطمه مشایخ. تهران: انتشارات اسلام. چاپ سوم.
--------.(1381). نهایة الحکمه. جلد سوم. ترجمة علی شیرانی. قم: بوستان کتاب.
طبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسن. (1380). تفسیر مجمع البیان. تحقیق و نگارش علی کرمی. جلد چهاردهم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فروزانی، ابوالقاسم. (1387). غزنویان از پیدایش تا فروپاشی. تهران: سمت. چاپ سوم.
قرشی، سید علی­اکبر. (1375). ‌ قاموس قرآن. تهران:
دار­الکتب الاسلامیه.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1365): اصول کافی. تهران: دار­الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر. (1369). بحار الانوار. تهران:
کتاب­فروشی اسلامیه. چاپ دوم.
محجوب، محمد جعفر. (1349). دربارۀ کلیله و دمنه. تهران: خوارزمی. چاپ دوم.
محدّث، سید جلال­الدین. (1366). فهرست موضوعی غرر­الحکم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-------- (1380). کلیات علوم اسلامی. جلد دوم (کلام – عرفان – حکمت عملی). چاپ بیست و پنجم.تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر.(1384). تفسیر نمونه. جلد 5و7. چاپ پانزدهم.تهران: دار­الکتب الاسلامیه.
منشی، ابوالمعالی نصرالله. (1385). کلیله و دمنه. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی تهرانی. تهران: امیرکبیر. چاپ بیست و نهم.
 
 
 
 
 
 
--------(1370). کلیله و دمنه. به اهتمام و تصحیح و حواشی عبد­العظیم قریب. تهران: بوستان. چاپ هفتم.
مهربان، جواد. (1387). جامعه شناسی شعر فارسی. مشهد: تابران.
مولوی، جلال­الدین محمد. (1376). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. چاپ سوم. تهران: ققنوس.
مهدوی کنی، محمد­رضا. (1382). نقطه­های آغاز در اخلاق عملی. چاپ دوازدهم.تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
همایی، جلال­الدین. (1340). تاریخ ادبیات ایران (از قدیم­ترین عصر تاریخی تا عصر حاضر). چاپ سوم.تهران: فروغی.
وحیدا، فریدون. (1388). جامعه­شناسی در ادبیات فارسی. چاپ دوم.تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
یوسفی، صفر، (1387)، «سیاست اجتماعی در عصر نخست غزنوی»، فصلنامۀ علمی – پژوهشی تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور، سال سوم، شمارۀ نهم، ص 159 – 176.
یوسفی، غلامحسین. (1386). دیداری با اهل قلم. چاپ هشتم.تهران: انتشارات علمی.